Wednesday, September 9, 2009

LA PASA APRESENTASAUN KANDIDATURAS TAMBA FALTA INFORMASAUN

0 comments
Prosesu Eleisaun Lideransa Komunitaria lao dadaun ona. Maski hetan problema barak prosesu ne’e lao nafatin tuir kalendario ne’ebe iha. CNE rasik nudar orgaun ida ne’ebe tau matan ba prosesu ne’e mos serbisu makas atu bele supervisa prosesu hirak ne’e iha tetitorial Timor tomak atu sidadaun hotu hotu bele hetan no partisipa usa sira nia direitu atu hili sira nia lideransa iha sira nia komunidade. Sra. Angelita Sarmeto nudar mos Comisaun CNE mos haree problema barak durante prosesu ne’e. Durante workshop kona-ba eleisaun nia esplika prosesu eleisaun ne’e no problema saida mak mosu iha laran.

Baseia ba kalendario STAE nian, husi 22 too 27 Agostu 2009 ne’e hanesan tempo ba apresentasaun kandidaturas liu-liu ba suku ida-idak kandidata atu sira bele hatama sira nia lista kandidatura tuir pakote ne’ebe tuir lei ne’e tenki mai husi kandidata Xefe Suku, Xefe Aldeia kompostus husi aldeia ninian, kandidata ba Konselhu Suku ninian kompostu husi representante feto 2, joven feto 1 , joven mane 1 no ansiaun 1. Iha prosesu ida ne’e ami CNE nia kna’ar hanesan tau matan deit ba prosesu sira ne’e para atu garantia katak apresentasaun kandidaturas ne’e tuir lei numeru 3/2009 no regulamentu kona-ba Apresentasaun Kandidaturas ne’ebe CNE aprova.

Iha apresentasaun kandidaturas maka ami halao supervisaun katak maioria prosesu ne’e lao ho diak maibe iha frekeza balun husi parte STAE ninian. Premeiru iha apresentasaun lista kandidatura ne’e pakote sira ne’ebe apresenta husi Xefe Suku aktual (Xefe Suku agora) maioria sira nia kriteria mai kompleta kedas. Jadi too data 22 Agostu, sira hatama sira nia kandidatura depois STAE halao verifikasaun no iha data 22 lokraik lista ida ne’e aseita ona. Mas, pakote sira seluk ne’ebe mai husi kandidatu laos husi Xefe Suku aktual, sira ne’e hetan problema boot atu bele kompleta sira nia lista. Husi ida ne’e ami bele haree katak STAE ninia pendekatan ba edukasaun votantes ba apresentasaun kandidatura la masimu, tamba sira la fahe direitamente informasaun konaba prosesu apresentasaun kandidatura ba komunidade iha aldeia aldeia. Sira fo deit informasaun hirak ne’e ba Xefe Suku aktual sira no hatete katak, “Xefe Suku sira, imi ba deit iha imi nia Xefe Aldeia ida-idak, favor hatete ba sira katak iha data 22 too 27 Agostu 2009 hanesan tempo ba apresentasaun kandidaturas”.

Agora ita tenke hatene katak Xefe Suku agora dadaun ne’e mos iha intereste iha eleisaun ida ne’e. Tidak mungkin sira atu ba hatete ba Xefe Aldeia ida-idak. Tamba ne’e Xefe Suku aktual sira bele halao kompleta sira nia lista kandidatura iha loron ida deit tamba sira bele book lalais no ho unsur kesengajaan nia lakohi hatete ba kandidatu sira seluk hanesan ami nia esperiensia iha apresentasaun lista iha Suku Bairopite no suku sira seluk. Iha ne’eba kuaze kandidatu nain 4 ami rejeita tamba sira nia pakote la kompletu. Ida ne’e mosu tamba kandidatu sira ne’e la simu informasaun prosesu ne’e. Por ezemplu, iha Suku Comoro ho total populasaun 20.000 maibe pakote nain 5 mak mai no pasa tamba sira nia Xefe Suku hakarak duni vontade lao ba aldeia ida-idak atu bele fo informasaun ba prosesu apresentasaun. Mas Xefe Suku balu la iha vontade diak ida, sira dehan diak-liu lalika fo hatene para sira mesak mak kandidatu uniku. Tamba ne’e ami dehan STAE nia serbisu la maksimu. Tuir data mak iha kandidatu uniku iha Timor laran tomak ho total 48 suku husi 442 suku.

Buat seluk maka STAE nia formasaun ba Brigada sira kona-ba pemahaman lei ladun masimu tamba tuir dadus entre Brigada ida ba Brigada seluk fo informasaun la hanesan ba komunidade sira. Por ezemplu, hanesan informasaun ne’ebe publika iha Journal Replublika hateten katak iha data 22 – 27 Agostu 2009 sira tau A. Enkontru komunitaria B. Hasai photographia ba kandidatura sira, mas iha ne’eba la esplika klaru katak iha data 22 too 24 – doze meia ne’e so para simu deit lista kandidatura no iha dia 24 too 27 para hasai photo kandidatura. Sira la esplika ida ne’e, sira halao fali regulamentu tehniku ida ne’ebe fo ba komisariu ida-ida kada distritu ma asina ne’ebe esplika katak kandidatu sira ne’e hatama lista husi dia 22 too 24 – doze meia depois iha dia 24 oo 27 Agostu ba hasai photographia. Entau ema barak konfusaun iha ne’e, por ezemplu iha dia 22 Agostu sira hatama sira nia lista pakote maibe kriteria ne’e seidauk kompletu (balun lista suplentes sei falta, balun ansiaun la too tinan 60) entaun STAE presiza fo fila fali lista ida ne’e para pakote ida ne’e halao kompleta,

Mas saida mak akontese bainhira sira fo fila fali lista kandidatura ne’e? Tuir lolos lista kandidatura seidauk kompleta ne’e tenke sai priodade ba STAE too dia 27 Agostu, agora komprensaun Brigada sira hanoin katak maski kandidatu sira mai iha dia 22 Agostu maibe too dia 24-Doze meia sira nia lista la kompletu maka lista hirak ne’e la pasa (rejeita). Tuir Lolos laos hanesan ne’e, kandidatu sira iha dia 22 too 24 – Doze meia mai ona para atu halao apresentasaun maibe la kompleta nafatin sai priodade atu sira bele halao kompleta too dia 27 Agostu 2009. Tamba tuir lei, sira iha direitu 48 oras atu bele halao kompleta lista ne’e. Problema hanesan ne’e mos sai razaun ida tamba saida mak kandidatu uniku mosu iha suku barak.

Ida seluk, Ami foin aprova regulamentu kona-ba apresentasaun kandidatura semana rua ka tolu antes halao apresentasaun kandidaturas. Tuir realidade, STAE halao ona formasaun treinamentu ba Brigada sira antes regulamentu ne’e aprova. Formulario hanesan formulario deklarasaun, akta, lista prezensa, formulario apoiantes sira mos seidauk aprova bainhira husi CNE. STAE rasik foin hatoo formulario hirak ne’e semana ida antes Brigada sira tun ba lapangan atu halao sira nia serbisu. Entaun la iha dalan ba ami atu hadia no halao alterasaun ba formulario ida ne’e tamba treinamentu halao ona.

Prosesu hirak ne’e husi ami nia haree hanesan unsur kesengajaan husi STAE tamba tuir lolos lei 3/2009 hateten katak bainhira lei numeru 3/2009 aprova no promulga, durante loron 60 fo opurtunidade ba STAE atu haruka hotu regulamentu sira ne’ebe CNE tenki aprova atu bele fasilita Brigada sira halao sira nia serbisu. Maibe saida mak akontese? Treinamentu lao ona, Brigada tun onaa ba lapangan foin haruka regulamentu ba CNE atu bele aprova. Tamba ne’e, Ami atu halao mudansa la bele ona, buat hotu-hotu setting ona entaun ami la bele halao mudansa. Tuir lei numeru 5/2007 ne’ebe kolia kona-ba CNE nia kompetensia dehan katak hahu kedas husi prosesu registu eleitoral mai too resultadu final ne’ebe proklama husi Tribunal Rekursu, CNE tenki hola parte kedas iha prosesu hirak ne’e maske CNE nia kna’ar atu tau matan deit maibe CNE iha kbiit boot atu aprova regulamentu hirak ne’e inklui formulario ne’ebe STAE prepara. Ida ne’e ami haree katak hanesan desafiu ida tamba bele kria imagem ida katak STAE ne’e orgaun ida ne’ebe ladun serbisu ho orgaun eleitoral sira seluk hanesan CNE no Tribunal Rekursu.

Agora dadaun, husi serbisu STAE ne’e depois apresentasaun kandidaturas tuir kalendario ne’ebe iha maka sira sei fo sai lista temporario no taka iha suku ida-ida. Too dia 5 fulan Setembru, populasaun sira iha suku refere bele hatama sira nia reklamasaun ba lista kandidatura sira ne’e.***

0 comments:

Post a Comment